بسیار مشکل است که در مورد آنچه کودکان ما در سطوح متفاوت زیادی با آن درگیر هستند، بی تفاوت ماند. بعضی از آنها با چالش هایی روبرو می شوند که نه تنها موفقیت تحصیلی آنها را به مخاطره می اندازد بلکه در مواردی بقای اولیه آنها را نیز به خطر می اندازد.
جامعه نیازمند رسیدگی به این مساله است که دست اندرکاران تعلیم و تربیت چه مسئولیتی در قبال بهتر کردن زندگی کودکان دارند. آیا ما می توانیم کودکان را به دانش و مهارت مورد نیاز برای موفق شدن در زندگی مجهز کنیم؟ یا اینکه، آیا مدارس فقط برای تدریس مفاهیم درسی است؟ چه اهدافی باید مورد نظر مدارس باشد؟
مدارس بر روی چه چیزی باید تمرکز کنند؟
تمرکز اصلی بیشتر مدارس فقط پیشرفت تحصیلی است، رعایت یکسان سازی موضوعات متفاوت درسی، به پایان رساندن کتابهای درسی، گردآوری دلایل موفقیت تحصیلی، انجام آزمون ها و امتحانات، محاسبه نمره ها و اعلام آنها. بسیاری از مدارس معلمان را فقط مسئول و جوابگوی موفقیت تحصیلی دانش آموزان می دانند و هیچ گونه تاکیدی بر رشد اجتماعی و هیجانی کودکان نمی گذارند.
پس خود کودکان و نیازهای دیگرشان چه می شود؟ پس رشد مهارت هایی که این کودکان نیاز دارند تا خودشان را در طول زندگی به طور موفق اداره کنند چه می شود؟ پس رشد مهارت های اجتماعی و هیجانی آنها چه می شود؟
برخی محققان بیان می کنند که “تعلیم و تربیت، توجه خیلی کمی به رشد مثبت هوش هیجانی کودکان داشته است.” آنها معتقدند که تمام کودکان استحقاق آموختن مهارت هوش هیجانی را در زندگی روزانه مدرسه دارند.
چرا هوش هیجانی؟
رشد هوش هیجانی کودکان می تواند نقش بزرگی نه تنها در رشد شخصیت آنها بلکه در رشد تحصیلی آنها نیز بازی کند. در حال حاضر پژوهش هایی که انجام شده نشان می دهند عملکرد تحصیلی کودکان زمانی که با عوامل اجتماعی و هیجانی آنها به خوبی برخورد شود، بهبود می یابد. در حقیقت، پژوهش های حاضر از این مساله که موفقیت تا حد ۷۰ تا ۸۰ درصد بر پایه هوش هیجانی است پشتیبانی می کنند. در حقیقت حتی آمارهای به دست آمده از آزمون جامع پایایی دبیرستان و بهره هوش و سواد تحصیلی، نتیجه اش برابر است با هوش هیجانی.
محققان نتیجه گرفته اند که بدون پرورش هوش هیجانی، مدارس نمی توانند کودکان را برای موفقیت در زندگی روزمره و تحصیلی آماده کنند. آنها معتقدند که هوش هیجانی مهره گمشده اصلاحات در تعلیم و تربیت و برای آماده سازی کودکان برای موفقیت در زندگی تحصیلی و واقعی است.
هوش هیجانی چیست؟
مفهوم هوش هیجانی مبحث تازه ای نیست. هاوارد گاردنر در کتاب “چارچوب ذهن” (۱۹۸۳) از نظر هوش های چندگانه، به آن عنوان هوش بین مرزی و هوش فرامرزی (جمعی) داده است.
هوش هیجانی را نویسندگان متفاوت به گونه های متفاوت تعریف کرده اند و پژوهش ها در حال پایش مفهوم هوش هیجانی می باشند. بهترین تعریف از “۶ ثانیه” (نام یک موسسه جهانی) است که هوش هیجانی را این چنین تعریف می کند: “هوش هیجانی انتخاب هوشیارانه تفکر، احساس و عمل برای دستیابی به بهترین نتیجه در ارتباط با خود و دیگران است.”
رشد هیجانی از آغاز کودکی
محققان در طی دو دهه گذشته کار خود را بر روی رشد هیجانی پیشرفت داده اند. آنها معتقدند رشد هیجانی در کودکان، شامل رشد تدریجی در توانایی شناخت، برچسب زدن و پاسخ مناسب دادن به عواطف آنهاست. هر یک از این قدم ها در سلامت هیجانی مهم است و باید در تعامل مداوم با دیگران آموخته شود.
محققان به این نتیجه رسیدند که ظرفیت شناسایی و درک هیجان، همانطور که ما بزرگتر می شویم رشد می کند. آنها اشاره کردند که کودکان از سن ۳ سالگی، غمگینی، شادی و ترس را از راه اشاره های غیر کلامی زبان بدن و ایما و اشاره ها مانند حالت های صورت و لحن صدا شناسایی می کنند.
شورای تحقیقات ملی و موسسه پزشکی عنوان کرده اند که رشد لازم تعامل های سالم و برانگیزاننده در دوران اولیه کودکی می بایست شامل مفاهیم وابستگی و رابطه متقابل باشد. وابستگی و رابطه متقابل توصیف می کنند که زمانی روابط بین کودکان و مراقبین آنها با یکدیگر سازگار می باشند تا مراقبین بتوانند اشاره های هیجانی کودکان را مقایسه کرده و به آنها پاسخ مثبت بدهند تا نیازهای کودک را برآورده نمایند.
مراقبین در مهد کودک ها و پیش دبستانی ها می توانند رشد عاطفی را در فعالیت روزمره کلاس تحریک کنند. با برنامه ریزی درسی دقیق که کودکان را تشویق به کشف عواطف آنها با رسانه های خلاق و بازی های خیالی نماید، رشد هیجانی سالم می تواند رخ دهد.
رشد هوش هیجانی کودکان در مدارس ابتدایی
دو دهه تحقیق نشان داده است که عواطف کودکان و مهارت های اجتماعی با پیشرفت تحصیلی آنها پیوند دارد. به نظر می رسد برای خیلی از کودکان، پیشرفت تحصیلی در سال های ابتدایی بر پایه ای محکم از مهارت های اجتماعی عاطفی استوار است. معلمانی که از این پیوند آگاهی دارند بهتر می توانند آنها را توانمند کنند.
معلمان باید پی به نیروی هیجان ببرند و اینکه چگونه این نیرو می تواند در به یاد سپاری اطلاعات کمک کند. جزوه ها و کتاب های درسی پر از حقایق، قادر به تحقیق هیجان در این گروه سنی نمی باشند. کودکان مدارس ابتدایی کنجکاو و آماده کشف دنیای واقعی هستند. فعالیت های عملی، اجرای دوباره، بحث و گفتگو و فعالیت های هنری گرایش به بهبود پیوندهای هیجانی با برنامه درسی دارند و ابزاری عالی برای کودکان بین سن های ۶ تا ۱۰ سال است.
محققان اشاره می کنند که در رابطه با چارچوب ارائه شده توسط گلمن (۱۹۹۰)، کودکان مدارس ابتدایی می بایست قادر به انجام موارد زیر در رابطه با تمام جوانب آن باشند.
خود آگاهی: کودکان در این دوره سنی می بایست قادر باشند عواطف پایه ای مانند شادی، غمگینی و خشم را با دقت نام ببرند.
خود تنظیمی: انتظار می رود کودکان قادر به توصیف روند خلق و کار بسوی هدف خودشان باشند.
آگاهی اجتماعی: از کودکان انتظار می رود که قادر باشند نشانه های کلامی، فیزیکی و موقعیتی اینکه دیگران چگونه احساس می کنند را شناسایی نمایند.
مهارت های روابطی: کودکان می بایست قادر باشند روش های دوست یابی و دوست نگه داشتن را توصیف کنند.
معلمان برای حمایت از رشد عاطفی چه باید بکنند؟
فهرست زیر از پیشنهادات برخی محققان گرفته شده است.
- پاسخ های عاطفی کودکان را معتبر بشناسند.
- یک شکل ابزار مناسب عاطفی را برگزینند.
- ابراز همدردی کنند.
- زمان و مواد لازم برای چالش های عاطفی کودکان را فراهم کنند.
- کودکان را برای گسترش مهارت های کلامی جهت مقابله با موقعیت های دشوار یاری کنند.
- از کودکان همان گونه که با تجربیات قبلی شان ارتباط برقرار می کنند، حمایت کنند.